Κ ι θ ά ρ α - Αμερικανοί συνθέτες (σύγχρονη μουσική)

"Γιατί δεν μπορεί η μουσική να εκφραστεί με τον τρόπο που συλλαμβάνεται από τον άνθρωπο, χωρίς να χρειάζεται να περάσει από φράγματα ήχου, θώρακες, καλώδια, ξύλα; Είναι άραγε λάθος του συνθέτη που ο άνθρωπος έχει μόνο δέκα δάχτυλα" - Τσαρλς Αιβς

Οι ΗΠΑ δεν ήταν κοντά στις ευρωπαϊκές εξελίξεις των αρχών του 20ου αιώνα.

Η ιδιοφυία του Τσαρλς Άιβς (1874-1954) άνοιξε νέους μουσικούς ορίζοντες όπως την εξερεύνηση της διτονικότητας*, την ατονικότητα, τον ελεύθερο ρυθμό και την εναπόθεση των μέτρων.
Τα κομμάτια του Άιβς συχνά περιέχουν συγχορδίες αδύνατον να παιχτούν-ειδικά τα κομμάτια πιάνου- δείχνοντας πόσο αδιάφορος έστεκε ο δημιουργός τους στα όρια των ικανοτήτων των εκτελεστών.

Ο Μεξικανός συνθέτης Χουλιάν Καρίγιο (1875-1965) πειραματίστηκε με τα μικροδιαστήματα**, χρησιμοποιώντας όγδοα ή ακόμη και δέκατα έκτα του τόνου.

Ο Άιβς εξερεύνησε το πεδίο του ενός τετάρτου του τόνου και ο Μπέλα Μπάρτοκ (1881-1945) πολύ το ένα τέταρτο του τόνου στα έργα του για βιολί.

Η κρίση της τονικότητας οδήγησε με τη σειρά της σε εξερεύνηση και έλεγχο του ρυθμού. Τα πρώτα έργα του Στραβίνσκυ (1882-1971) είναι οι πρώτες συνειδητές και μεθοδικές έρευνες σχετικά. Τα έργα του "Το πουλί της φωτιάς", "Το χρίσμα της άνοιξης", "Πετρούσκα" δείχνουν μεγαλύτερο έλεγχο του ρυθμού.

Μεγάλο μέρος της ζωντάνιας τους το οφείλουν στη συγκοπή και στη μετρική αταξία. Ειδικά το "Χρίσμα της άνοιξης" αποτελεί μεγάλο πρωτοποριακό βήμα για την εποχή του λόγω της χρήσης της τεχνικής του ρυθμικού κυττάρου.

Ένας άλλος δημιουργός που επωφελήθηκε από την κυτταρική προσέγγιση ήταν ο Γάλλος Ολιβιέ Μεσσιάν (1908-1992).

Ο Μεσσιάν αγαπούσε να συνδυάζει διαφορετικά στοιχεία, όπως τα ρυθμικά κύτταρα***. Αρμονία σε στυλ Ντεμπυσσύ, ινδικοί ρυθμοί, πρόσθετες αξίες φθόγγων και τεχνητά δημιουργημένες κλίμακες, συνυπάρχουν στο έργο του.

Οι πιο κρουστικές πλευρές του ρυθμού ερευνήθηκαν από τον Μπέλα Μπάρτοκ. Χρησιμοποίησε ελεύθερα τα παράτονα διαστήματα, όπως δεύτερα, έβδομα κι ένατα του τόνου ώστε να δημιουργήσει την αίσθηση της ορμής.

Παράλληλα, τα λαϊκά τραγούδια άσκησαν μεγάλη επιρροή στους μουσικούς του 20ου αιώνα, όπως στον Βον Γουίλλιαμς, τον Γκουστάβ Χολστ, τον Φιν Ζαν Σιμπέλιους, τον Ααρών Κόπλαντ****, τον Έιτορ Βίλα Λόμπος.

* διτονικότητα = η χρήση δύο κλειδιών

** Μικροδιαστήματα = διαστήματα μικρότερα από ένα ημιτόνιο.

*** Η τεχνική του ρυθμικού κυττάρου σημαίνει την τεχνική εκείνη κατά την οποία η αρμονική και μελωδική πλευρά της μουσικής τοποθετούνται σε μια αυστηρή σειρά κανονιστικών επαναλαμβανόμενων ρυθμικών τμημάτων ή περιοδικών δομών. Στα τμήματα αυτά δημιουργούνται η ποικιλία κι η ασυμμετρία με την προσθήκη ή αφαίρεση των ρυθμικών μονάδων.

**** Ο Ααρών Κόπλαντ μετέφερε τη μουσική των cowboys σε μπαλέτα όπως το Billy the kid (1938).

Σημείωση: Οι καινούριες κλίμακες, οι νέοι αρμονικοί προσανατολισμοί κι η ποικιλία των ρυθμικών σχηματισμών δεν μπορούσαν παρά να βρουν και την ανάλογη χρωματική έκφραση. Νέα όργανα, κυρίως κρουστά, πλούτισαν την ορχήστρα με άγνωστα, μέχρι εκείνη τη στιγμή ηχοχρώματα. Όργανα αλλά και ανθρώπινες φωνές χρησιμοποιούνται από εδώ και μπρος εξαντλητικά ως τις ακρότατες δυνατότητές τους.

Αυγή Νέζη